Eindejaarsconference 2023 tabak

Tabakssector niet te spreken over nieuwe regels federale overheid

De storm aan nieuwe antitabaksmaatregelen gaat maar niet liggen. Met 2024 voor de deur hebben wij de ganse sector bevraagd rond dit delicate onderwerp. "Veranderingen in het regelgevend kader zijn zonder twijfel een bron van zorg. Politieke maatregelen aankondigen zonder eerst de betrokken sectoren te raadplegen of te wachten op wetenschappelijk advies is problematisch en getuigt van een gebrek aan ernst en politieke verantwoordelijkheid", is zowat de algemene samenvatting van deze eindejaarsrondvraag.

Overheid staat niet stil

De federale regering voert de strijd tegen tabak steeds verder op. Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke kondigde eind 2023 een rits nieuwe maatregelen aan. Zijn wens is dat tegen 2040 nog maar 5% van de Belgische bevolking dagelijks tabak gebruikt. Dan moet er ook een eerste rookvrije generatie zijn. Dat betekent dat er dan geen nieuwe jongeren meer beginnen met roken. Althans, dat is de theorie.

Hieronder een overzicht van alle maatregelen die op stapel staan of recent werden ingevoerd:

- Winkels van meer dan 400m² mogen vanaf 2025 geen tabaksproducten meer verkopen.
- Er komt vanaf 1 januari 2025 een uitstalverbod voor sigaretten,
vapes en andere rookproducten. 
- Tijdelijke verkooppunten voor tabaksproducten, zoals op festivals of evenementen, worden vanaf 1 januari 2025 verboden.
- Sigaretten worden vanaf 1 januari 2024 opnieuw duurder. Voor een pakje komt er zo'n 2 euro bij. Daardoor zal de prijs van een pakje met 20 sigaretten in vier jaar tijd met 59% gestegen zijn, en die van roltabak met meer dan 90%.
- Ook de prijs van e-sigaretten gaat, weliswaar niet veel, omhoog,
want er komen vanaf 1 januari 2024 accijnzen op e-liquids (0,15 euro per milliliter).
- Online was de verkoop van tabak al verboden, maar nu mogen ook apparaten om tabak of 'kruidenproducten' te roken niet meer aangeboden worden via e-commerce. De regering doelt dan onder andere op waterpijpen.
- Rookruimtes in de horeca blijven wel bestaan, ook al wou de regering die oorspronkelijk afschaffen.
- De minimumleeftijd om tabak te kopen blijft 18 jaar, maar verkopers moeten jongeren vanaf 2024 al een bewijs van leeftijd vragen als ze er jonger uitzien dan 25 jaar. Controles worden strenger. Overtreders riskeren verplichte sluitingen van één uur tot 30 dagen.
- Vanaf 2025 wordt de lijst van publieke plaatsen waar niet gerookt mag worden langer.
- Sinds juli 2023 geldt er een verbod op het aantrekkelijk maken van e-sigaretten door b.v. lichtjes, en mag het aroma enkel op een neutrale manier op de verpakking staan. Momenteel is er nog een overgangsfase voor kleinhandelaars tot 11 januari 2024.
- Sinds 1 juli 2023, voor de kleinhandelaars sinds 1 oktober, is het verboden om nog nicotine- en CBD-pouches te verkopen.
- Vandenbroucke wil ook wegwerp-e-sigaretten verbieden vanaf 2025, maar moet daarvoor nog de goedkeuring krijgen van de Europese Commissie.
- Er komt in 2024 eveneens een gecombineerde gezondheidswaarschuwing op sigaren en cigarillo’s. Een gestandaardiseerde verpakking zal verplicht zijn voor alle tabaksproducten en voor roken bestemde kruidenproducten.
- In 2024 zal ook de SUP-richtlijn in voege treden (Single Used Plastics), waarbij de fabrikanten een belasting zullen betalen voor de filters (die door veel rokers nog steeds op straat worden gegooid). 

Reacties tabakssector

De overheid heeft zeker gegronde redenen om regels aan de tabakssector op te leggen. Maar gaat het allemaal niet een beetje te snel? Is er wel voldoende nagedacht over alternatieven voor rokers? Over verschillen tussen diverse deelsectoren (een sigaret kan je niet vergelijken met een sigaar)? Is de overheid zeker van de objectiviteit van de onderzoeken die het raadpleegt? Of van de objectiviteit van de wetenschappers wiens adviezen men opvolgt?

De overheid wil niet in debat gaan met de sector. Niet alleen met de grote internationale spelers, evenmin met kleinere, lokale fabrikanten. Wij willen hen hier wel een stem geven. 

alternatieve producten

De sector schat dat er op dit moment meer dan 600.000 volwassen gebruikers van alternatieve producten in België zijn, en dat aantal groeit nog steeds. "Omgekeerd rookt ongeveer 21% van de Belgische bevolking nog steeds, en het land is niet dicht bij het bereiken van de doelstellingen van de Interfederale Strategie 2022-2028 voor een rookvrije generatie", klinkt het. Dit werd bevestigd door Sciensano.

Recente projecties van deze instelling geven aan dat de doelstelling sterk gemist wordt bij ongewijzigd beleid, en in het bijzonder voor groepen met een lager opleidingsniveau (de prognose verwacht nog 16,5% tot 19,9% dagelijkse rokers in deze groepen in 2040).

België moet, naar het voorbeeld van andere Europese landen zoals Zweden, waar het percentage rokers al bijna 5% bedraagt, regelgeving aanmoedigen die in verhouding staat tot de risico's, om volwassen rokers aan te moedigen hun rookgewoonten te veranderen. De sector ziet nu al de gevolgen van het verbod op nicotinepouches bijvoorbeeld, met een toename van het aantal illegale en nagemaakte producten, vooral online.

België, Nederland en Frankrijk gaan op éénzelfde, kortzichtige manier om met vapeproducten door ze te beperken en te verbieden in plaats van ze te promoten als een stopmiddel. Luxemburg en het Verenigd Koninkrijk benaderen dit redelijker, door het potentieel van vapeproducten in te zien. Vooral het VK zet hier sterk op in als alternatief stopmiddel. Daarnaast doen België en Nederland een opbod in tabak het strikst te reguleren, zonder dat ze hun beleid aftoetsen aan studies. 

Illegaliteit

Als de aangekondigde belastingverhogingen op tabaksproducten worden aangenomen, zullen niet alleen de verwachte belastinginkomsten uitblijven, maar zal de illegale handel exploderen, met zeer negatieve gevolgen voor de staat, de consumenten en de belastingbetaler. De enige winnaars zullen malafide organisaties zijn.

Belangrijkste verschil is dat buurlanden Luxemburg en Duitsland een gematigder accijnsbeleid voeren. Gevolg is dat tabaksproducten in deze landen overwegend goedkoper zullen zijn in vergelijking met België.

Uitstalverbod

Het verbod op het uitstallen van pakjes nicotinehoudende producten, dat volgens de huidige plannen al in 2025 van kracht zou moeten worden, zal ook kleine winkels in moeilijkheden brengen gezien de investeringen die op zeer korte termijn nodig zullen zijn om ze aan de regels te laten voldoen.

Het uitbreiden van deze maatregel naar e-sigaretten druist in tegen de noodzaak om zowel rokers als detailhandelaren aan te moedigen om over te stappen op minder schadelijke alternatieven.

Bijsluiter

De invoering van een bijsluiter voor tabaksproducten heeft ecologisch gezien geen zin en de gevolgen voor de volksgezondheid zijn, op zijn zachtst gezegd, twijfelachtig.

Alternatief Pragmatisch beleid

Landen met een restrictiever tabaksbeleid dan België, zoals het Verenigd Koninkrijk en Nieuw-Zeeland, hebben hun beleid aangevuld en boeken succes in hun ambitieuze streven naar een rookvrije generatie door ook in te zetten op innovatieve producten met en zonder tabak, klinkt het.

Deze meer pragmatische benadering erkent dat een groot deel van de rokers blijft roken ondanks alle maatregelen, en dat er sneller en meer gezondheidswinst kan worden geboekt als deze rokers hun vertrouwde sigaret volledig inruilen voor een innovatief product met een beduidend lager risicoprofiel.

Om dus ook in België voor een echte trendbreuk te zorgen en de gezondheidsschade bij rokers sneller terug te dringen, is het cruciaal dat ook het Belgische tabaksbeleid inzet op een bijkomende strategie van schadebeperking door dergelijke innovaties.

Het potentieel hiervan blijkt ook uit het voorbeeld van Zweden: hoewel Zweden een minder strikt tabaksbeleid kent dan België en de accijnzen en prijzen er beduidend lager zijn, heeft Zweden de doelstelling van amper 5% rokers al nagenoeg bereikt.

De reden hiervoor is dat het gebruik van snus, een rookloos tabaksproduct dat in de rest van de EU verboden is, en nicotinepouches zonder tabak het roken van sigaretten nagenoeg hebben verdrongen. De Zweedse regering kondigde onlangs aan de accijnzen op sigaretten te verhogen en die op snus met 20% te verminderen.

Desondanks maakt het Belgische tabaksbeleid nagenoeg geen onderscheid tussen de meest schadelijke tabaksproducten (sigaretten) en alternatieve producten (zonder verbranding van tabak) waarvan is aangetoond dat deze (wellicht) een beduidend lager gezondheidsrisico inhouden.

Het laat ook niet toe om volwassen rokers hierover accuraat te informeren. Nicotinezakjes werden verboden en verwarmde tabaksproducten worden als sigaretten gereglementeerd, waardoor deze eveneens niet verkrijgbaar zijn in België.

De e-sigaret is dus het enige lagere risicoproduct dat vandaag op de Belgische markt verkrijgbaar is. 65% van de Belgische rokers denkt echter dat de e-sigaret minstens even schadelijk is als het roken van sigaretten. Het corrigeren van deze perceptie is een prioriteit, maar wordt nagenoeg onmogelijk gemaakt in het huidige beleid.

Zonder een op wetenschap en risico’s gebaseerd beleid wordt de opportuniteit die deze innovaties bieden voor volwassen rokers in België volledig gemist.

REACTIES SIGARENSECTOR

aNDER PRODUCT

Het Interfederaal Tabaksplan van Vandenbroucke was voor vele sigarenfabrikanten een bom. Het is echter zeer eenzijdig opgesteld en houdt geen rekening met de sector in zijn totaliteit, aldus de spelers. Gezondheid is belangrijk maar je moet zo’n plan in de ruime zin zien.

Dit gaat ook over werkgelegenheid, verschuiving van de markt naar het buitenland, ontwikkelingssamenwerkingen met bepaalde landen en zelfs over erfgoed. Het maakt geen onderscheid in tabaksproducten en dit zorgt voor grote frustratie. Meer nog, de sector werd op geen enkel moment geconsulteerd. 

Andere doelgroep

Veel producten in deze sector zijn nog steeds met de hand gemaakt en sommige maatregelen zijn ook logistiek niet haalbaar én bovendien hebben deze spelers ook een heel andere doelgroep dan de beoogde doelgroep van minister Vandenbroucke. De meeste consumenten zijn +35 jaar (en hoger opgeleid). De grote diversiteit in de verpakkingen vergt ook een heel ander product dan massaproducten.

Informeren

Bij productie van handgemaakte sigaren wordt alles manueel gemaakt, tot het aanbrengen van het sigarenbandje en het vervaardigen van de kisten. Deze kisten bestaan in alle vormen en groottes die aangepast zijn aan de module. Daarom ook is het tabaksplan een grote bedreiging voor de sigarenbranche.

Je moet sigaren een beetje vergelijken met kwaliteitswijnen, de consument wil hierover geïnformeerd worden alvorens tot een aankoop over te gaan. De donkere wolken van dit tabaksplan maken het onmogelijk om de juiste informatie mee te geven aan de consument.

Nieuwe regels

De verplichting om Track & Trace in te voeren voor sigaren, de wijzigingen in de wetgeving voor de gezondheidswaarschuwingen en de display ban in alle tabaksverkopende winkels, maken dat kleine referenties gesaneerd zullen worden omdat het verpakkingsmateriaal voor kleinere oplages te duur zal zijn om deze referenties nog in leven te houden.

In de ons omringende landen kunnen sigaren nog per stuk uit de kist verkocht worden. Dit maakt het véél gemakkelijker omdat er geen individuele accijnszegel op de sigaar moet worden aangebracht. Bij het binnen gaan van een speciaalzaak zal een consument verschillende sigaren kopen en is hij niet verplicht om een ganse kist te kopen.

In Nederland heeft de overheid ook een duidelijk onderscheid gemaakt tussen cigarillo’s en sigaren boven 3 gram. Die laatsten hebben enkel een gezondheidswaarschuwing in de vorm van een tekst op de verpakking.

Met medewerking van British American Tobacco, Imperial Brands, Philip Morris International, Stubbe Tobacco Trading, Scandinavian Tobacco Group, Vandermarliere Cigars, Cimabel, Fecibel en Conway